Mowa to niezwykle ważna część życia człowieka, pozwalająca na komunikowanie się ze światem. Rodzice małych dzieci z niecierpliwością wyczekują nie tylko pierwszych kroków, ale przede wszystkich pierwszych słów, takich jak mama i tata. Jak długo przyjdzie im na nie czekać i jak przebiega proces rozwoju mowy dziecka od narodzin po osiągnięcie płynności w wyrażaniu myśli i komunikowaniu się ze światem?

Etapy rozwoju mowy dziecka

Wyróżnia się 4 główne etapy rozwoju mowy dziecka: okres melodii,wyrazu, zdania oraz swoistej mowy dziecięcej, które u niektórych dzieci mogą mieć wręcz książkowy przebieg, podczas gdy u innych proces ten trwa nieco dłużej, Każde dziecko jest inne i rozwija się we własnym tempie. Niemniej opóźnienia w przechodzeniu do kolejnych etapów rozwoju mowy nie powinny jednak przekraczać 6 miesięcy.

Okres melodii (0 – 1 rok życia)

Pierwszy rok życia dziecka to bardzo ważny czas, w którym dziecko niezwykle intensywnie się rozwija, nabywa nowych umiejętności, zaczyna chodzić ale także, rozpoczyna swoją pierwszą przygodę z mową. Na początku pojawia się głużenie (w okolicach 2 -3 miesiąca życia), czyli wydawanie prostych dźwięków, np. „eeee – uuu”, przypominających brzmienie samogłosek i spółgłosek. Co ważne, odbywa się ono bezwarunkowo, co oznacza, że maluch nie ma świadomości że wydaje odgłosy. Głównym zadaniem głużenia jest ćwiczenie narządu mowy. Następnym etapem rozwoju mowy jest gaworzenie, czyli świadome naśladowanie podstawowych dźwięków, które dziecko wyłapuje z otaczającej go rzeczywistości. Wyróżnia się dwa typy gaworzenia:

• powtarzalne – które wielu rodziców błędnie odczytuje jako pierwsze słowa; w istocie jednak są to zwykłe ciągi sylab, np. „babababa”, „tatatata”
• konkatenacyjne – np. „badudededwa”.

Co warte podkreślenia to fakt, że o ile potencjalny niedosłuch i głuchota nie mają wpływu na głużenie, o tyle na gaworzenie już tak. Dzieci z problemami ze słuchem nie gaworzą. To powinien być pierwszy ostrzegawczy sygnał dla rodziców, że należy zbadać słuch malucha.

W okolicach 7- 8 miesiąca życia dziecko zaczyna świadomie reagować na mowę. Odwraca głowę w stronę, z której dochodzą do niego dźwięki, patrzy na usta, zaczyna podtrzymywać kontakt wzrokowy. W tym okresie jednak kluczową rolę odgrywa melodia słów, a nie ich znaczenie (bo tych dziecko jeszcze nie rozumie). Głośny dialog może spowodować płacz, podczas gdy ciepły/ cichy ton wypowiedzi może wywoływać uśmiech i rozbawienie.

9- 10 miesięczne dziecko jest już znacznie bardziej świadome otaczającego go świata. Zaczyna pokazywać paluszkiem dany przedmiot, dając w ten sposób znać, że chce aby dorosły coś z danym przedmiotem zrobił (np. podał maluchowi). Ten etap świadczy o gotowości dziecka na rozpoczęcie komunikowania się za pośrednictwem mowy.

Wraz z ukończeniem pierwszego roku życia, pojawiają się pierwsze, długo wyczekiwane słowa: „mama”, „tata”, „baba”, „dada” etc.

Okres wyrazu (1- 2 lata)

Okres wyrazu charakteryzuje się bardzo dużą dynamicznością w poszerzaniu słownictwa dziecka. W początkowej fazie tego okresu dziecko wykazuje znacznie większą świadomość i dużo więcej rozumie. Stara się odpowiadać na proste pytania i reagować na wydawane polecenia. Wymowa całych wyrazów może na początku sprawiać maluchowi problemy, dlatego z reguły wypowiada tylko jego konkretną część, a nawet może redukować je do pierwszej, względnie ostatniej sylaby. Znacznie łatwiej przychodzi mu nauka wyrażeń dźwiękonaśladowczych, typu „brum”, „hau”, „miau”, warto zwrócić uwagę aby te dźwięki były używane adekwatnie do konkretnej rzeczy, osoby czy miejsca. Przykładowo widząc auto dziecko powinno wydawać dźwięk „brum”, psa „hau” etc. W następnej kolejności zauważa się substytucje głosowe polegające na zmianie głosek (zwłaszcza tych trudnych do wymówienia) w wyrazie, np. „lalka” zamiast „jajka” oraz elizje głosowe, czyli opuszczanie głosek w wyrazie np. „aja” zamiast „jaja”. Pod koniec tego okresu, czyli w okolicach drugiego roku życia dziecko powinno łączyć ze sobą dwa proste wyrazy, np. „mama daj”.

Okres zdania (2- 3 lata)

Pierwsze zdania tworzone przez małe dzieci z reguły nie są poprawne stylistycznie i gramatycznie, np. „mama daj”. W tym czasie dziecko wypowiada się jeszcze nieporadnie, zmieniając głoski sprawiające trudności w wypowiedzi na łatwiejsze. Występuje także zjawisko zmiękczania wyrazów czy też redukowania/skracania niektórych wyrazów przez niewymawianie trudnych sylab. Dziecko poznaje coraz więcej słów (zwłaszcza rzeczowników), a czasowniki z reguły stosuje w formie bezokolicznika, niemniej nie powinno to sprawiać problemu ze zrozumieniem wypowiedzi malucha. Wraz ze zbliżaniem się 3 urodzin, dziecko powinno budować proste 3-4 wyrazowe zdania.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 lat)

Okres swoistej mowy dziecięcej jest najdłuższym okresem rozwoju mowy, w trakcie którego zachodzi szereg zmian jakościowych w mowie malucha. Ta faza kończy się nabraniem płynności w mowie. W tym czasie mogą pojawiać się neologizmy (dziecięce samotwory wyrazowe) świadczące o nabywaniu umiejętności gramatycznych. Wśród neologizmów dziecięcych wyróżnia się:

• metatazy (przestawianie głosek lub/i sylab) – np. „letefon” zamiast „telefon”
• zjawisko asymilacji (podobieństwa) – np. „pam” zamiast „pan”
• kontaminacja (zlepianie kilku słów w jedno) – np. „zatelefonić ” będące połączeniem słów telefon i dzwonić.

Wraz z wiekiem następuje znaczące wzbogacenie się słownictwa dziecka, coraz lepsza umiejętność wypowiadania głosek (które początkowo są bardzo często wymieniane, np. „r” na „l” lub „j”, „s” na „ś” etc.), które finalnie doprowadzą do całkowitego opanowania języka.